زمانی که وارد دوره تحصیلات تکمیلی میشوید باید یک پژوهش را به عنوان اصلی ترین تکلیف یا بخش این دوره انجام دهید. اما این پژوهش چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟

اولین و شاید مهم ترین بخش این پژوهش موضوع آن است. چگونه موضوع پایان نامه را انتخاب کنیم؟ روش های بسیاری برای انتخاب موضوع پایان نامه وجود دارد،‌ اما دو نکته  وجود دارد که می تواند تقریبا به همه در این کار کمک کند.

1. دانستن این که این تز تز شماست. خودتان باید آن را انجام دهید. اسم شما روی آن نوشته می شود و انجام همه چیز آن وظیفه خودتان است. این مدرک نشان دهنده سواد و شخصیت علمی شماست و نه هیچ کس دیگر حتی استاد راهنمای شما. پس مسولیت آن را و مالکیت آن را به عهده بگیرید.
2. با هر کسی که تصور میکنید نظرش مفید باشد صحبت کنید. اساتید مختلف، دوستان هم دانشکده ای و هر کسی که تا به حال توانسته حداقل یک بار تز انجام دهد. این کار دید شما را راجع به زوایای مختلف و نحوه انجام پایان نامه وسعت می بخشد. شما با این کار از عقل و تجربه افراد دیگر سود می برید.

حال ببینیم مشورت و درخواست راهنمایی باید به چه شکلی باشد. قبل از هر چیز با استاد راهنمای خود صحبت کنید و بپرسید که :‌

1. نظر ایشان راجع به ایده ها و علاقمندی های شما چیست. آیا آنچه در ذهن شما میگذرد قابل تبدیل شدن به موضوع تز را دارد؟
2. آیا موضوعی هست که به شما پیشنهاد بدهد؟
3. اگر موضوعی مد نظر ندارد و موضوع شما را مناسب نمی داند چه راهی برای یافتن موضوع جدید پیشنهاد می کند؟ آیا میتوانند منبعی را برای مطالعه در موضوعات پیشنهادی به شما معرفی کنند یا منبعی که به شما در انتخاب موضوع کمک کند؟
4. آیا می توانید از لیست پیشنهادی سازمان های مختلف که به عنوان موضوعات مورد حمایت اعلام میشوند استفاده کنید؟ این لیست ها معمولا از سایت معاونت پژوهشی دانشگاه در دسترس است.

فرض کنیم که روش بالا به نتیجه رسیده است و شما به طور نسبی روی موضوعی به توافق رسیده اید. حال باید موضوعات زیر را مشخص کنید:

• سختی های آن کجاست و احتمالا چه جذابیت هایی را خواهد داشت؟‌
• برای انجام این موضوع چه پیش نیازهایی وجود دارد و چه مطالعاتی باید انجام دهید.
• نرم افزارها و یا ابزارهای لازم کدام است. اگر استفاده از آنها هزینه بر است آیا دانشگاه هزینه ای برای این کار در نظر گرفته است؟
• اگر قصد ادامه تحصیل دارید آیا موضوع قابلیت گسترش به عنوان تز در مقطع بالاتر را دارد؟‌
• آیا کس دیگری روی آن موضوع مطالعه کرده است که بتوانید به عنوان استاد مشاور در بخش های از کارتان از وی استفاده کنید؟‌
• آیا دانشجوی دیگری در این زمینه تحقیق انجام داده است که بتوانید از وی راهنمایی بگیرید؟
• ‌ آیا افرادی که این کار را انجام داده اند احتمالا علاقه به همکاری و وقت گذاشتن برای دیگران هستند؟
• آیا قوانین دانشگاه یا موسسه محل تحصیل شما اجازه میدهد که از خارج از دانشگاه از کسی کمک گرفته و آنها را در خروجی های احتمالی پایان نامه مثل مقاله شریک کنید؟
• آیا لزوما باید از خروجی کار مقاله ای چاپ شود؟‌ مقاله در چه سطحی قابل قبول است؟‌
• اگر نیاز به چاپ مقاله هست،‌ موضوع به اندازه کافی نوآوری و تازگی دارد؟

اکنون با در نظر گرفتن موارد بالا سعی کنید که تعادلی بین مزایا و معایب موضوعات مختلف پیشنهادی برای پایان نامه تان برقرار کنید.  مثلا:

• اگر شما علاقه مند به ارتباط گرفتن با افراد مختلف هستید و پاسخ سوال های خودتان را با پرس و جو به دست می آورید بهتر است موضوعی را انتخاب کنید که محققان قبلی در آن زمینه در دسترس شما باشند.
• اگر محدودیت مالی برای هزینه کردن روی پایان نامه دارید به انتخاب روش های تحلیل و آزمایش داده ها یا نمونه ها دقت کافی داشته باشید که هزینه های زیادی به شما تحمیل نشود.
• اگر برایتان مهم است که در زمان دفاع حتما مقاله بدهید موضوعی را انتخاب کنید که به صورت فاز به فاز  امکان خروجی گرفتن از تحقیق داشته باشید و بتوانید چند ماه قبل از دفاع مقاله ای را ارسال کنید.

در تمام موارد فوق می توانید از استاد راهنمایتان کمک بگیرید و حتما این کار را انجام دهید!

اما مشورت با دانشجویان دیگر هم میتواند برای شما مفید واقع شود. هنگام مشورت از آنها  بپرسید که :

• چطور موضوع پایان نامه خود را انتخاب کردند؟ شاید روش خاص و جالبی در رشته و یا دانشکده شما وجود داشته باشد.
• تجربه آنها در انجام تز و سختی های نوع خاص تحقیقشان چه بوده است؟ این موضوع را سعی کنید با دقت بررسی کنید و از افراد زیادی پیگیری کنید،‌ به این فاکتور در تصمیم گیری تان وزن زیادی بدهید. چون هر چقدر که موضوع شما خاص و جدید و جذاب باشد. باز هم مشکلات پیش بینی نشده ممکن است کمرشکن ظاهر شوند! پس تا میتوانید از تجربه های افراد اطلاعات کسب کنید.
• اگر اجازه دارید پایان نامه آن ها را ببینید.

برای گرفتن تصمیم نهایی چند پایان نامه که در زمینه مشابه شما  شما نمره خوبی گرفته اند را بررسی کنید. سپس ببینید موضوع انتخابی شما قابلیت تبدیل شدن به چنان تزی را دارد یا نه.

و در آخر باز هم تاکید میکنم که نکته اول را هرگز فراموش نکنید:‌ پایان نامه متعلق به خود شماست و مسولیت کامل آن با شماست. موضوعی را  انتخاب کنید که به آن علاقمند هستید و سعی کنید برای انجام آن توانمند شوید.