درختی که ریشه محکمی نداشته باشد با یک نسیم کوچک کج می‌شود و گاهی می‌افتد و دیگر نمی‌تواند سرپا بایستد. همین اتفاق برای پایان‌نامه‌ای می‌افتد که مروری بر پیشینه‌ی خوبی نداشته باشد. با اولین سؤال در مورد صحت روش یا فرضیات، بنیان پایان‌نامه زیر سؤال می‌رود و دانشجو در جلسه دفاع کیش می‌شود. سؤال دوم هم خوب معلوم است مات!

نوشتن بخش مروری بر ادبیات تحقیق، پیشینه تحقیق یا مروری بر منابع یا همان Literature review برخلاف تصور خیلی‌هایمان، یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر سند علمی است، مقاله، گزارش یا پایان‌نامه.

اما نوشتن آن واقعاً وقت‌گیر و گاهی خسته‌کننده است. از ابتدای کار احتمالاً تعداد زیادی مقاله دانلود کرده‌اید. بعضی‌ها را خوانده‌اید و استفاده کرده‌اید و از برخی دیگر آن‌ها فقط ایده گرفته‌اید. حالا چطور باید آن‌ها را بخوانید و طبقه‌بندی کرده و بعد گزارش بنویسید؟

با سؤال شروع کنید

شما زمانی که نوشتن مروری بر ادبیات را آغاز می‌کنید احتمالاً بخش اساسی کار پایان‌نامه‌تان را انجام داده‌اید. هدف اساسی نوشتن مروری بر منابع تحقیق درواقع حمایت کردن و ساختن ساختار و پایه برای تز شماست. پس ببینید که هر مقاله یا مرجعی چه تأثیری روی کار شما داشته است.

روند پژوهش خود را بنویسید. حالا چک کنید هر بخشی از کارتان توسط چه منابعی ایجادشده است و از هر منبعی چه استفاده‌ای کرده‌اید. یکی از اشتباهات مهلک در نوشتن پایان‌نامه ارجاع به مقالاتی است که از آن‌ها استفاده نکرده‌اید.

پس مقالات اساسی و اصلی خودتان را انتخاب کنید و قبل از این‌که درگیر مطالعه مجدد آن‌ها شوید برای خودتان بنویسید که از این مقاله چه چیزهایی را لازم است بدانم. البته بهتر است برای مطالعه و یادداشت‌برداری از مقالات علمی هم از روش‌های استاندارد استفاده کنید.

طبقه‌بندی کنید

کسی که قرار است پایان‌نامه و مقاله شمارا داوری کند بخش زیادی از منابع شمارا می‌شناسد و مطالعه کرده است. بارها در جلسات دفاع دیده‌ام که دانشجو در مورد مقاله‌ای ادعایی کرده است. مثلاً گفته است که مقاله x این فرضیات را به‌کاربرده است و داوران نظری غیرازاین داشته‌اند. پس بهتر است در زمان نوشتن مروری بر ادبیات یک طبقه‌بندی از فرضیات، روش‌ها و نتایج هر مقاله داشته باشیم تا بتوانیم گزارش بهتری داشته باشیم.

ماتریس برای طبقه‌بندی

پس تا اینجای کار ما تعدادی مقاله را انتخاب کرده و قسمت‌های مرتبط با کارمان را جدا ساخته‌ایم. حالا برای طبقه‌بندی از جدول استفاده کنید. این روش را ماتریس مروری بر ادبیات می‌گویند. به جدول زیر نگاه کنید:

این جدول مقایسه بین سه مقاله از مراجع اصلی پایان‌نامه دکتری من است. برای نوشتن مروری بر ادبیات آن‌ها را بر اساس معیارهای موردنظرم به این صورت خلاصه کردم که البته یک جدول ناقص است. برای یک دانشجوی دیگر مقایسه همین سه مرجع ممکن است به شکلی کاملاً متفاوت صورت بگیرد.

حالا شروع کنید. جدولتان را بزرگ و بزرگ‌تر کنید و معیارهای خوبی برای مقایسه پیدا کنید. این‌که از چه زاویه‌ای به مراجع نگاه می‌کنید میزان تسلط شما به موضوع را نشان می‌دهد.

حالا داستان را بنویسید

خوب الآن دیگر یک دید خوب روی کار خود دارید. می‌دانید ماجرا چیست و اطلاعات خود را طبقه‌بندی کرده‌اید. داستان را از زبان خودتان بنویسید. از مهم‌ترین یا پایه‌ترین مرجعی که مطالعه کرده‌اید شروع کنید. بعد قصه‌های دیگران را اضافه کنید و بگویید چطور با عبور از تحقیقات دیگران به اینجا رسیده‌اید.

شکاف دانشی را برجسته نمایش دهید

اگر به جدولی که برایتان نمایش دادم نگاه کنید متوجه می‌شوید که چطور من می‌توانم کار خودم را از این سه کار فوق به جهاتی برجسته‌تر نشان دهم. در سه کاری که با هم مقایسه کرده‌ام فقط یکی توانایی مدل کردن اثر موج روی سازه را داشت درحالی‌که ویژگی‌های مثبت بقیه مثل قابل تکرار بودن را نداشت. خوب من در پژوهش دکتری خودم این اثر را به کدی که خودم نوشتم اضافه کردم. به همین راحتی یک شکاف ساده را پیدا کردم و به‌عنوان بخش کوچکی از کارم ارائه کردم. این جدول به شما کمک بسیار زیادی می‌کند که شکاف‌ها را پیدا کنید و نوآوری داشته باشید.

 از دست منابع و مراجع خلاص شوید

قدیم‌ها بخش منابع و مراجع یک سختی دیگر هم داشت و آن ارجاع دادن و شماره زدن مراجع بود. حالا باوجود نرم‌افزارهایی مثل اندنوت و مندلی و …. دیگر این کار یک‌جورهایی لذت‌بخش هم شده است. پس امتحانش کنید!