هدف از انجام دکتری چیست؟
بیشتر کسانی که وارد دوره دکتری می شوند دوست دارند که بهترین تز یا رساله ای را که ممکن است انجام دهند و تصور میکنند که باید در مرز دانش حرکت کنند و تولید علم کنند. همین موضوع خیلی وقت ها دام بزرگی است که هزینه ای برایشان می تراشد به اندازه چند سال عمر. عجیب به نظر می رسد؟
بیایید ماجرا را با کمی دقت بیشتر بررسی کنیم. چرا باید در انتهای دکتری رساله نوشت؟ اگر شما در حال تحقیق در دوره دکتری تاریخ یا مهندسی مکانیک یا علوم آزمایشگاهی یا هر چیز دیگری هستیدُ فرقی نمی کند. از شما چه انتظاری می رود؟
شما قرار است روش تحقیق در رشته تحصیلی تان را یاد بگیرید و با نوشتن مقاله و دفاع شفاهی و گاهی با نوشتن مقاله در مجالات معتبر ثابت کنید که روش تحقیق را به درستی آموخته اید. همین!
در واقع دکتری آماده کردن شما برای انجام پژوهش است. شما در دوره دکتری باید بتوانید یک سوال را به تنهایی جواب دهید. سوال تحقیقتان را. باید بتوانید یک موضوع را انتخاب کنید و در آن یک سوال مناسب انتخاب کنید و به اندازه کافی در مورد آن مطالعه کنید و سپس با روش های علمی پاسخ آن را بیابید، صحت پاسختان را بسنجید، تحلیل کنید و بتوانید کل ماجرا را در یک متن نوشته و صحت آن را ثابت کرده یا از آن دفاع کنید. در واقع شما باید در رساله دکتری نشان دهید که میتوانید یک پژوهش را در زمان مطلوب به درستی انجام دهید.
تعریف رساله دکتری
رساله دکتری نوشته ای است که شما در انتهای دوره دکتری تحویل میدهید و داوران شما بر اساس نوشته شما از شما سوالاتی را در جلسه ای به نام دفاعیه میپرسند و شما باید پاسخ های قانع کرده در حمایت از نوشته تان داشته باشید. دقت داشته باشید که همه چیز بر اساس تز یا رساله یا پایان نامه شما سنجیده می شود. اگر تز شما نتواند منتقل کننده میزان تلاش شما باشد، هیچ چیز دیگری نیمتواند ثابت کند که شما به اندازه کافی برای آن وقت گذاشته اید. به نوعی تز شما آواتار شماست و باید نشانگر تسلط شما بر موضوع باشد. داوران شما ممکن است هرگز شما را پیش از این ندیده باشند و تنها بر اساس آنچه میخوانند و میبینند در مورد صلاحیت شما قضاوت خواهند کرد که آیا شایستگی این را دارید که یک عضو جامعه دانشگاهی باشید یا نه.
چرا باید در دکتری رساله نوشت؟
نوشتن تز هدف دوره دکتری نیست بلکه وسیله است. در دوره دکتری شما باید یاد بگیرید که چطور مسایلی را که با آنها روبرو هستید با پژوهش علمی حل کنید. پژوهش مبتنی بر دانش روز و برای حل کردن مسائل روز. اما شاید موضوع تز به اندازه نحوه انجام دادن آن اهمیت نداشته باشد. شما ممکن است به یک موضوع نسبتا جدید و نه کاملا جدید نگاهی نو داشته باشید. اما باید هر مساله ای را انتخاب میکنید از روش علمی بررسی کنید و پاسخ آن را بیابید.
پژوهش دکتری چه چیزی نیست؟
بیشتر دانشجوهای دکتری زمانی که وارد این دوره میشوند فکر میکنند که قرار است یک کار فوق العاده انجام دهند و بهترین تز تاریخ را بنویسند و حتی مسیر تحقیقات علمی بشر را تغییر دهند. دوست دارند در موضوع رشته خود به همه چیز تسلط پیدا کنند و از همه بهتر باشند، با انگیزه آغاز میکنند اما چون دستیابی به چنان افقی عملا ممکن نیست نا امید شده و گاهی دست از تلاش بر میدارند. به جای این که مسیری در بین تحقیقات گذشته برای خودشان بسازند میخواهند تمام کارهای گذشته و هر آنچه در آینده باید در یک موضوع وجود داشته باشد را در تز خود جا دهند، این شاید در ظاهر ایده بدی نباشد اما یک مشکل دارد و آن این است که شما همه عمرتان را برای انجام این کار فرصت ندارید. پس باید کاری بهینه انجام دهید. شما در دکتری قرار نیست جایزه نوبل بگیرید، فقط قرار است یک کار با کیفیت را در زمان محدود به پایان برسانید.
پایان نامه دکتری با کتاب هم فرق میکند، ندانستن این موضوع منشا مشکلات بسیاری میشود که کار دفاع را برای دانشجو مشکل میکند. شما در مورد تمام چیزهایی که در تزتان نوشته اید مسولیت دارید و اگر بخواهید آن را به شکل یک کتاب بنویسید ممکن است مجبور شوید بخش های زیادی را از منابع دیگر وارد کنید که این موضوع اصالت کار شما را به خطر خواهد انداخت.

چرا معمولا انجام رساله دکتری مشکل است.
چون سوال خوبی برای تحقیق وجود ندارد. از آن بدتر گاهی حتی هیچ سوالی وجود ندارد چه برسد به این که آیا این سوال خوب هست یا نه. وقتی سوالی وجود ندارد یعنی جوابی هم وجود ندارد و در نتیجه طرحی وبرنامه ای وجود ندارد، پژوهش و تز دکتری تبدیل به یک حجم انبوهی از اطلاعات به ظاهر مرتبط اما بی جهت میگردد که استخراج یک نظر واحد از آن غیر ممکن خواهد بود. پس اگر موضوع به درستی انتخاب و تعریف نشود و سوال درستی برای پاسخ دادن در تز وجود نداشته باشد عملا انجام دادن آن کاری است که با اضطراب فراوان و فایده حداقل. التبه موضوع عدم توانایی دانشجویان دکتری در تحویل به موقع تز و مقاله دلایل متعدد دیگری هم دارد که در جای دیگر به آن خواهیم پرداخت.
با طبیعت تز دکتری شنا شویم.
آشنایی با دوره دکتری و اجزا مختلف آن به شما کمک میکند که شناخت خوبی از آنچه از شما انتظار میرود داشته باشید. دوره دکتری ،دوره شماست و خودتان باید آن را انجام دهید و نه هیچ کس دیگر، استاد راهنمای شما فقط قرار است شما را در نحوه انجام کارهای مختلف راهنمایی کنید که به چاه نیفتید و نه هیچ چیز دیگر. این راه راه شماست. پس مسولیت ۱۰۰ درصدی آن را بپذیرید.
حالا که مسولیت آن را پذیرفتید بهتر است یاد بگیرید که قرار است چه کاری انجام دهید و چطور این کار را با تکنیک های مختلف بهره وری به بهترین شکل ممکن انجام دهید.